Günümüzde sürdürülebilirlik ve iklim değişikliğiyle mücadele, işletmelerin karbon emisyonlarını azaltmalarını her zamankinden daha önemli hale getirmektedir. Küresel ısınmanın etkilerini azaltmak ve çevresel sürdürülebilirliği sağlamak için hükümetler, yatırımcılar, müşteriler ve tedarik zinciri ortakları şirketlerin karbon ayak izlerini azaltmalarını beklemektedir. Dolayısıyla şirketlerin karbon emisyonlarını doğru bir şekilde sınıflandırabilmeleri ve yönetebilmeleri için Kapsam 1, 2 ve 3 emisyonları (Scope 1, 2, 3) olarak adlandırılan kategoriler oluşturulmuştur. GHG (Greenhouse Gas) Protokolü tarafından tanımlanan bu kapsamlar, şirketlerin faaliyetlerinden kaynaklanan doğrudan ve dolaylı emisyonları takip etmelerini sağlar. Peki bu kapsamlar tam olarak nedir, neden bu kadar önemlidir ve nasıl hesaplanır?

GHG Protokolü Kurumsal Standart

GHG Protokolü Kurumsal Standart, şirketlerin sera gazı emisyonlarını hesaplaması, raporlaması ve yönetmesi için uluslararası kabul görmüş bir çerçevedir. Bu standart, şirketlerin emisyonlarını Kapsam 1, 2 ve 3 olarak sınıflandırmasına rehberlik eder ve emisyon raporlaması için detaylı metodolojiler sunar.

GHG Protokolü'nün temel amaçları şunlardır:

• Standardizasyon: Şirketlerin emisyonlarını tutarlı ve karşılaştırılabilir bir şekilde raporlamasını sağlamak.
• Doğruluk ve Güvenilirlik: Emisyon verilerinin doğru ve güvenilir olmasını sağlamak.
• Şeffaflık: Şirketlerin emisyon raporlamasını şeffaf bir şekilde yapmasını teşvik etmek.
• Etkin Yönetim: Şirketlerin emisyonlarını daha etkin bir şekilde yönetmelerine yardımcı olmak.

Bu protokol, işletmelerin karbon ayak izlerini daha iyi anlamalarını, yönetmelerini ve azaltmalarını sağlamak için dünya çapında kullanılan en yaygın çerçevedir.

Kapsam 1, 2 ve 3 Emisyonları Nedir?

Sera gazı emisyonları, şirketlerin faaliyetleri sonucunda doğrudan veya dolaylı olarak atmosfere salınan gazlardır. Bu emisyonlar, kaynağına ve kontrolüne göre üç farklı kategoriye ayrılır:

Kapsam 1 Emisyonları

Şirketin sahip olduğu veya kontrol ettiği kaynaklardan doğrudan salınan sera gazı emisyonlarıdır. Örneğin;

• Şirket araçlarının egzoz emisyonları,
• Üretim tesislerindeki yakıt kullanımından kaynaklanan emisyonlar,
• Kazan, jeneratör gibi enerji üretim tesislerinden çıkan emisyonlar.

Hesaplanması:

• Kullanılan yakıt miktarı ve türü belirlenir.
• Her yakıt türü için emisyon faktörü (birim yakıt başına salınan sera gazı miktarı) kullanılır.
• Yakıt miktarı ile emisyon faktörü çarpılarak emisyon miktarı hesaplanır.
• Formül: Emisyon Miktarı = Yakıt Miktarı x Emisyon Faktörü

Kapsam 2 Emisyonları

İşletmenin dış kaynaklardan satın aldığı elektrik, ısı, buhar veya soğutma gibi enerji kaynaklarından dolayı dolaylı olarak üretilen emisyonları kapsar. Bunlara dahil olan örnekler;

• Şirketin kullandığı elektriğin üretimi sırasında oluşan emisyonlar,
• Bölgesel ısıtma veya soğutma sistemlerinden gelen enerji tüketimi,
• Ofislerde kullanılan aydınlatma ve klima sistemlerinden kaynaklanan dolaylı emisyonlar.

Hesaplanması:

• Satın alınan elektrik, ısı veya buhar miktarı belirlenir.
• Enerji sağlayıcının emisyon faktörü (birim enerji başına salınan sera gazı miktarı) kullanılır.
• Enerji miktarı ile emisyon faktörü çarpılarak emisyon miktarı hesaplanır.
• Formül: Emisyon Miktarı = Enerji Miktarı x Emisyon Faktörü

Kapsam 3 Emisyonları

• İşletmenin doğrudan sahip olmadığı veya kontrol etmediği ancak değer zincirinde yer alan diğer faaliyetlerden kaynaklanan dolaylı emisyonları kapsar. Kapsam 3 emisyonları genellikle bir şirketin toplam emisyonlarının %80-90’ını oluşturur. Örnekler;
• Tedarikçilerin üretim süreçlerinden kaynaklanan emisyonlar,
• Çalışanların iş seyahatleri ve günlük işe gidip gelmeleri,
• Ürünlerin müşteriler tarafından kullanımı ve bertaraf edilmesi.

Hesaplanması:

• Kapsam 3 emisyonları, çok çeşitli kaynaklardan oluştuğu için hesaplanması daha karmaşıktır.
• Farklı emisyon kaynakları için farklı hesaplama yöntemleri kullanılır.
• Tedarik zinciri verileri, harcama verileri, mesafe verileri gibi çeşitli veriler toplanır.
• GHG Protokolü'nün Kapsam 3 hesaplama rehberi gibi kaynaklardan yararlanılır.
• Örnek Hesaplama (İş Seyahatleri):
• Yapılan iş seyahatlerinin toplam mesafesi belirlenir.
• Kullanılan ulaşım türüne (uçak, tren, otomobil vb.) göre emisyon faktörü kullanılır.
• Mesafe ile emisyon faktörü çarpılarak emisyon miktarı hesaplanır.
• Formül: Emisyon Miktarı = Mesafe x Emisyon Faktörü

Bu üç kapsamın ayrı değerlendirilmesi, işletmelerin doğrudan ve dolaylı emisyonlarını analiz etmelerine ve etkili bir emisyon azaltma stratejisi geliştirmelerine olanak tanır.

Kaynak: WRI/WBCSD Corporate Value Chain (Scope 3) Accounting and Reporting Standard (PDF), sayfa 5.

Neden Üç Farklı Emisyon Kapsamı Var?

Üç farklı emisyon kapsamı (Kapsam 1, 2 ve 3) olmasının temel nedeni, şirketlerin sera gazı emisyonlarının kaynaklarını ve sorumluluklarını daha iyi anlamalarını sağlamaktır. Bu kapsamlar, emisyonların nerede ortaya çıktığına ve şirketlerin bu emisyonlar üzerindeki kontrol seviyesine göre sınıflandırılır. Bu sayede:

• Sorumlulukların Belirlenmesi: Şirketlerin doğrudan kontrol edebildiği emisyonlar ile dolaylı olarak etkileyebildiği emisyonlar arasındaki farkın anlaşılmasına yardımcı olur.
• Şeffaflık ve Hesap Verebilirlik: Şirketlerin tüm emisyon kaynaklarını şeffaf bir şekilde raporlamasını ve bu emisyonları azaltma konusunda hesap verebilir olmasını sağlar.
• Risk Yönetimi: Şirketlerin iklim değişikliğinden kaynaklanan riskleri (fiziksel riskler, geçiş riskleri) daha iyi anlamalarına ve yönetmelerine yardımcı olur.
• Azaltım Stratejileri Geliştirme: Şirketlerin emisyonlarını azaltmak için daha etkili ve odaklı stratejiler geliştirmesini sağlar.

Kapsam 1, 2 ve 3 Emisyonlarını Yönetmek Neden Önemlidir?

Kapsam 1, 2 ve 3 emisyonlarını anlamak ve yönetmek, şirketler için birçok açıdan önemlidir:

• İklim Risklerini Yönetmek: Şirketler, emisyonlarını ölçerek ve azaltarak iklim değişikliğinden kaynaklanan fiziksel riskleri (örneğin, aşırı hava olayları, sel, kuraklık) ve geçiş risklerini (örneğin, politika değişiklikleri, teknolojik gelişmeler, tüketici davranışlarındaki değişimler) daha iyi anlayabilir ve yönetebilirler.
• Yasal Uyumluluk: Birçok ülke ve bölge, şirketlerin sera gazı emisyonlarını raporlamasını ve azaltmasını zorunlu hale getiren düzenlemeler getirmektedir. Emisyonlarını takip eden şirketler, yasal gerekliliklere uyum sağlayabilir ve cezalardan kaçınabilirler.
• Paydaş Beklentilerini Karşılamak: Yatırımcılar, müşteriler, çalışanlar ve toplum, şirketlerin sürdürülebilirlik performansına giderek daha fazla önem vermektedir. Emisyonlarını azaltan şirketler, paydaşların beklentilerini karşılayabilir ve marka itibarını güçlendirebilirler.
• Rekabet Avantajı Elde Etmek: Sürdürülebilirlik, şirketler için önemli bir rekabet faktörü haline gelmiştir. Emisyonlarını azaltan ve şeffaf bir şekilde raporlayan şirketler, pazarda öne çıkabilir ve yeni iş fırsatları yakalayabilirler.
• Maliyet Tasarrufu Sağlamak: Emisyon azaltım çabaları, şirketlerin enerji verimliliğini artırmasına, kaynak kullanımını optimize etmesine ve atık üretimini azaltmasına yardımcı olabilir. Bu tür iyileştirmeler, operasyonel verimliliği artırır ve maliyet tasarrufu sağlar.

Şirketler Emisyonlarını Nasıl Yönetebilir?

Şirketler, Kapsam 1, 2 ve 3 emisyonlarını yönetmek için çeşitli stratejiler ve araçlar kullanabilirler:

• Emisyon Ölçümü ve Raporlama: Şirketlerin emisyonlarını doğru bir şekilde ölçmesi ve raporlaması, emisyon yönetimi sürecinin temelidir. Şirketler, sera gazı protokolü (GHG Protocol) gibi uluslararası standartları kullanarak emisyonlarını hesaplayabilir ve raporlayabilirler.
• Hedef Belirleme: Şirketler, emisyon azaltım hedefleri belirleyerek emisyon yönetimi çabalarına odaklanabilirler. Bilim Temelli Hedefler Girişimi (SBTi), şirketlerin Paris Anlaşması'nın hedefleriyle uyumlu emisyon azaltım hedefleri belirlemesine yardımcı olan bir çerçeve sunar.
• Emisyon Azaltım Stratejileri: Şirketler, emisyonlarını azaltmak için çeşitli stratejiler uygulayabilirler. Bu stratejiler, şirketin sektörüne, büyüklüğüne ve faaliyetlerine göre değişiklik gösterebilir.
• Kapsam 1 ve 2 Emisyonları İçin: Enerji verimliliğini artırmak, yenilenebilir enerji kaynaklarına geçmek, üretim süreçlerini optimize etmek, düşük emisyonlu teknolojileri kullanmak.
• Kapsam 3 Emisyonları İçin: Tedarik zinciriyle işbirliği yapmak, tedarikçilerden emisyonlarını azaltmalarını istemek, çalışanların iş seyahatlerini azaltmak, ürünlerin kullanım ömrünü uzatmak, atık yönetimini iyileştirmek.
• Teknolojik Çözümler: Şirketler, emisyon verilerini toplamak, analiz etmek ve raporlamak için çeşitli teknolojik araçlar ve platformlar kullanabilirler. Bu araçlar, şirketlerin emisyonlarını daha etkili bir şekilde yönetmelerine ve azaltmalarına yardımcı olabilir.
• İşbirlikleri: Şirketler, emisyonlarını azaltmak için tedarikçileri, müşterileri, sektör kuruluşları ve diğer paydaşlarıyla işbirliği yapabilirler. Değer zinciri işbirlikleri, şirketlerin Kapsam 3 emisyonlarını yönetmelerine yardımcı olabilir.

Kimler Karbon Emisyonlarını Raporlamakla Yükümlüdür?

Karbon emisyonlarının raporlanması, işletmenin faaliyet gösterdiği sektöre, büyüklüğüne ve yasal düzenlemelere bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Karbon emisyonu raporlaması yapmakla yükümlü sektörler genellikle şunlardır:

• Enerji Üretim Sektörü: Fosil yakıtlarla elektrik ve ısı üreten tesisler, enerji yoğun emisyon salınımına neden oldukları için sıkı düzenlemelere tabidir.
• Sanayi ve Üretim Sektörü: Çimento, çelik, kimya, otomotiv gibi ağır sanayi alanlarında faaliyet gösteren şirketler büyük miktarda doğrudan ve dolaylı emisyona sahiptir.
• Lojistik ve Taşımacılık: Havayolu, denizyolu ve kara taşımacılığı şirketleri, yakıt tüketimi nedeniyle büyük ölçüde Kapsam 1 ve Kapsam 3 emisyonlarına neden olur.
• Tarım ve Gıda Üretimi: Gıda üretimi, hayvancılık ve tarım sektörleri, metan (CH₄) ve azot oksit (N₂O) gibi güçlü sera gazlarının önemli kaynaklarındandır.
• Tekstil ve Moda Endüstrisi: Tedarik zincirinde yer alan ham madde üretimi, nakliye ve üretim süreçleri büyük karbon ayak izine sahiptir.
• Finans ve Bankacılık: Bankalar, yatırım fonları ve sigorta şirketleri, portföylerindeki şirketlerin karbon ayak izini takip etmekle yükümlüdür.

Karbon emisyonlarını raporlamayan ve azaltmayan şirketler, karbon vergileri, düzenleyici yaptırımlar ve itibar kaybı gibi ciddi risklerle karşı karşıya kalabilir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

• 1, 2 ve 3 emisyonları arasındaki temel fark nedir?

Kapsam 1, şirketin doğrudan kontrol ettiği kaynaklardan kaynaklanan emisyonları, Kapsam 2 satın alınan enerji kullanımından kaynaklanan dolaylı emisyonları, Kapsam 3 ise şirketin değer zincirindeki diğer tüm dolaylı emisyonları ifade eder.

• GHG Protokolü nedir ve neden önemlidir? 

GHG Protokolü, şirketlerin sera gazı emisyonlarını hesaplaması, raporlaması ve yönetmesi için uluslararası kabul görmüş bir çerçevedir ve şirketlerin emisyonlarını tutarlı, doğru ve şeffaf bir şekilde raporlamasını sağlar.

• Hangi sektörler karbon emisyonlarını raporlamakla yükümlüdür?

Enerji üretim sektörü, sanayi ve üretim sektörü, lojistik ve taşımacılık, tarım ve gıda üretimi, finans ve bankacılık gibi sektörler karbon emisyonlarını raporlamakla yükümlüdür.

• Emisyon azaltım hedefleri belirlerken nelere dikkat edilmelidir? 

Emisyon azaltım hedefleri belirlenirken, Bilim Temelli Hedefler Girişimi (SBTi) gibi uluslararası standartlara uygun hedefler belirlenmeli ve şirketin sektörüne, büyüklüğüne ve faaliyetlerine uygun hedefler belirlenmelidir.

• Karbon emisyonlarını raporlamayan şirketler hangi risklerle karşı karşıya kalır? 

Karbon emisyonlarını raporlamayan şirketler, karbon vergileri, düzenleyici yaptırımlar, itibar kaybı gibi risklerle karşı karşıya kalır.

Sonuç

Kapsam 1, 2 ve 3 karbon emisyonları, şirketlerin iklim değişikliğiyle mücadelede üstlenmesi gereken önemli bir sorumluluğu temsil etmektedir. Şirketlerin emisyonlarını anlaması, ölçmesi ve azaltması, sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmaları, iklim risklerini yönetmeleri ve rekabet avantajı elde etmeleri için kritik önem taşımaktadır.